Πέτρος Καψάσκης, Πρόεδρος «Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας», για επιστροφή Γλυπτών Παρθενώνα: «Για να μας σεβαστούν οι ξένοι, πρέπει πρώτα να μας σεβαστούμε εμείς»
«Δεν είμαι βέβαιος αν ο Βρετανός Πρωθυπουργός κος Σούνακ θα είχε την ίδια στάση για το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα, αν αντί για την Ελλάδα είχε μπροστά του την Ιταλία, το Ισραήλ ή την Ολλανδία» υπογραμμίζει μιλώντας στα «Π» ο Πρόεδρος και Iδρυτής του «Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας» Πέτρος Καψάσκης, ξεκαθαρίζοντας παράλληλα ότι ανεξάρτητα από την εξαιρετική στάση του Έλληνα Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, το πρόβλημα είναι πόσο σεβασμό αποπνέει η χώρα μας στο εξωτερικό, κάτι που πρωτίστως απορρέει από τους ίδιους τους πολίτες της χώρας μας στο εσωτερικό (φοροδιαφυγή, διαφθορά, νεποτισμός, γραφειοκρατία).
Ο κ.Καψάσκης* μιλάει για τον όρο «Πολιτιστική Διπλωματία», εξηγώντας ότι συνιστά διπλωματία πρόληψης και όχι αποτροπής, και αναφέρεται στην πλούσια δράση του Ινστιτούτου που ο ίδιος ίδρυσε. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά «Έχουμε πετύχει το ακατόρθωτο. Μόνοι και χωρίς ένα ευρώ από πουθενά, καταφέραμε να ανοίξουμε 15 παραρτήματα στον κόσμο. Ο συνολικός απολογισμός στα έξι έτη είναι 400 ασκούμενοι, ίδρυση των βραβείων Soft Power awards, ίδρυση του Agora Cultural Diplomacy Youth Forum, 270 εκδηλώσεις ανά τον κόσμο, 70 μνημόνια συνεργασίας με ελληνικούς και ξένους φορείς, μια έρευνα για την εικόνα της Ελλάδος στο εξωτερικό από τα παραρτήματά μας και το κυριότερο: καταφέραμε να εισαγάγουμε στον δημόσιο διάλογο την Πολιτιστική Διπλωματία που μέχρι το 2017 αποτελούσε «terra incognita» στη χώρα μας».
Ακόμη, υποστηρίζει ότι η χώρα μας μέσω της Πολιτιστικής Διπλωματίας, που σημαίνει επιρροή του πολιτισμού και συμπράξεις με τους ιδιώτες, θα έπρεπε να έχει μεριμνήσει για τη δημιουργία ενός προφίλ ειρηνοποιού δύναμης στην ευρύτερη περιοχή, πρέσβη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις μουσουλμανικές χώρες, τα Βαλκάνια αλλά και την Αφρική, όπου είμαστε δυστυχώς απομονωμένοι, αντί να αφήνει την Τουρκία να παρέχει σε αυτές την πατρική της αγκαλιά…
Τέλος, ο Πρόεδρος του «Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας» θέτει ως προτεραιότητα για τη χώρα μας να υπάρξουν γενναίες αποφάσεις για την παιδεία και πλήρης αναμόρφωση του ελληνικού σχολείου, προκειμένου να δημιουργηθεί μια νέα κουλτούρα στους πολίτες, μέσω της ανασύνθεσης του παλιού με το νέο.
- Την 25η Μαρτίου του 2017, μαζί με μια ομάδα νέων επιστημόνων πήρατε την πρωτοβουλία να ιδρύσετε το «Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας», με τη μορφή της αστικής μη κυβερνητικής & μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Τι ακριβώς υποδηλώνει ο όρος «πολιτιστική διπλωματία», σε ποιους τομείς δραστηριοποιείται και ποιες είναι οι διαφορές αλλά και οι ομοιότητές που έχει σε αντιδιαστολή με την παραδοσιακή διπλωματία;
Πράγματι, συμβολική ημερομηνία για το έθνος, αλλά και για τον οργανισμό. Σίγουρα δεν επιλέχθηκε τυχαία. Η πολιτιστική διπλωματία είναι πολιτική πράξη και αφορά την προώθηση της εικόνας μιας χώρας στο εξωτερικό μέσα από τον πολιτισμό ενός λαού, τη γλώσσα, τις τέχνες, τις επιστήμες, τη θρησκεία, τη γαστρονομία, τις παραδόσεις και τα έθιμα του. Θα έλεγα ότι ο πολιτισμός και ειδικότερα οι τέχνες, ως τρόπος πειθούς στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής των κρατών, αποτελούν το αφετηριακό πλεονέκτημα της Πολιτιστικής Διπλωματίας έναντι άλλων μέσων και εργαλείων της εξωτερικής πολιτικής. Ο συμβολικός λόγος της τέχνης έχει τη δύναμη να αναπλάθει τη ψυχή ενός λαού κατά τρόπο που δεν μπορεί να πετύχει ο εκπεφρασμένος λόγος. Για τον λόγο αυτόν, ένα κοντσέρτο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, μια Μαντόνα του Μιχαήλ Αγγέλου ή μια προσωπογραφία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, μπορούν να γίνουν αντιληπτά σε οποιονδήποτε, χωρίς να κατανοεί γερμανικά, ιταλικά ή ελληνικά.
Σε αυτή τη λεπτή απόχρωση, έγκειται η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της πολιτιστικής διπλωματίας και της παραδοσιακής διπλωματίας. Διάκριση η οποία γίνεται βαθύτερα αντιληπτή στη σύγκριση μεταξύ ενός πίνακα ζωγραφικής και μιας φωτογραφίας. Όπως θα έλεγε ο Χάνς Μόργκενθάου, η φωτογραφία δείχνει τα πάντα διά γυμνού οφθαλμού, ενώ το έργο τέχνης φανερώνει την ανθρώπινη ουσία του προσώπου που απεικονίζεται στον πίνακα. Οι διαφορές μεταξύ Πολιτιστικής και Παραδοσιακής διπλωματίας είναι ότι ενώ στην πρώτη συμμετέχει η κοινωνία των πολιτών (αθλητές, μουσικοί, επιστήμονες, ηθοποιοί, μόδιστροι, chef κ.ο), η δεύτερη αποτελεί προϊόν αποκλειστικά κυβερνήσεων. Ο πολιτισμός όμως ανήκει σε λαούς και όχι σε κυβερνήσεις. Όποτε στην ιστορία οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να ιδεολογικοποιήσουν τον πολιτισμό, έχασαν σε αξιοπιστία.
- Μετά από 6 χρόνια λειτουργίας και δράσης του Ινστιτούτου, εντός αλλά και εκτός Ελλάδας, ποιοι είναι οι στόχοι που έχετε πετύχει και τι σχεδιάζετε για το μέλλον;
Έχουμε πετύχει το ακατόρθωτο. Μόνοι και χωρίς ένα ευρώ από πουθενά, καταφέραμε να ανοίξουμε 15 παραρτήματα στον κόσμο. Ο συνολικός απολογισμός στα έξι έτη είναι 400 ασκούμενοι, ίδρυση των βραβείων Soft Power awards, ίδρυση του Agora Cultural Diplomacy Youth Forum, 270 εκδηλώσεις ανά τον κόσμο, 70 μνημόνια συνεργασίας με ελληνικούς και ξένους φορείς, μια έρευνα για την εικόνα της Ελλάδος στο εξωτερικό από τα παραρτήματά μας και το κυριότερο: καταφέραμε να εισαγάγουμε στον δημόσιο διάλογο την Πολιτιστική Διπλωματία που μέχρι το 2017 αποτελούσε «terra incognita» στη χώρα μας. Όχι και άσχημα για έναν οργανισμό που χρηματοδοτείται αποκλειστικά από εμένα και που έχει να αντιμετωπίσει την πλήρη αδιαφορία και απαξίωση του κράτους για το εν λόγω αντικείμενο.
- Σε έναν κόσμο που βάλλεται από πολεμικές συγκρούσεις και διαμάχες, με δύο μάλιστα μεγάλα ενεργά μέτωπα στο Ισραήλ και την Ουκρανία, πως μπορεί να συμβάλλει θετικά η «πολιτιστική διπλωματία»;
Η πολιτιστική διπλωματία είναι διπλωματία πρόληψης και όχι αποτροπής, όπως είναι κατά κύριο λόγο η παραδοσιακή διπλωματία. Δεν δρα δηλαδή αφού προκύψει το πρόβλημα, αλλά πριν, πολλές δεκαετίες πριν. Η χώρα μας μέσω της Πολιτιστικής Διπλωματίας - που σημαίνει επιρροή του πολιτισμού και συμπράξεις με τους ιδιώτες - θα έπρεπε να είχε μεριμνήσει για τη δημιουργία ενός προφίλ ειρηνοποιού δύναμης στην ευρύτερη περιοχή, πρέσβη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις μουσουλμανικές χώρες και όχι να αφήνει την Τουρκία να παρέχει την πατρική της αγκαλιά σε αυτές ή αντιστοίχως στις χώρες των Βαλκανίων, όπου μετά λύπης μου διαπιστώνω πως είμαστε πλέον απομονωμένοι. Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και στην Αφρική, αν εξαιρέσετε τις τελευταίες αναλαμπές και την πιο ενεργή εξωτερική μας πολιτική στην περιοχή επί κυβερνήσεως της ΝΔ. Όμως με αναλαμπές και ασυνέχειες εξωτερική πολιτική, αλλά πρωτίστως πολιτιστική διπλωματία, δεν γίνεται. Τα τρία «Σ» για την επιτυχή άσκηση της Πολιτιστικής Διπλωματίας είναι Συνοχή, Συνέχεια, Συναίνεση. Τίποτε από αυτά δεν εξυπηρετεί η δική μας πολιτική.
- Όμως πείτε μας, πόσο εύκολο είναι να επιδράσει η διπλωματία μέσω του πολιτισμού σε χώρες που διαπνέονται από τις αρχές του ακραίου Ισλάμ και τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό / φανατισμό;
Αυτό που θα σας πω δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Όταν πήγα στην Αίγυπτο για την ίδρυση του παραρτήματος μας εκεί, με υποδέχτηκαν σαν Θεό. Έβλεπες στα μάτια τους τη συγκίνηση και άκουγες από το στόμα τους συνεχείς αναφορές και παραλληλισμούς με την αρχαιότητα. Νομίζω ότι το αρχαίο πνεύμα και η χρήση του αρχαίου πολιτισμού, αυστηρά και μόνο σε αυτές τις χώρες της Ανατολής και όχι γενικά, είναι εργαλεία ικανά να λύσουν τον γόρδιο δεσμό που ενδεχομένως να μην μπορεί να λύσει η ιδεολογία, ιδιαιτέρως αν σκεφτεί κανείς πως οι θρησκείες είναι ιδεολογικά επιφορτισμένες. Και στην ιστορία η ιδεολογία δεν κατάφερε ποτέ να ενώσει τους λαούς. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Σοβιετική Ένωση. Η ιδεολογία δεν κατάφερε «per se», δηλαδή από μόνη της, να συνέχει και να συνενώσει λαούς διαφορετικών πολιτισμικών προελεύσεων. Αντιθέτως, ο πολιτισμός ενώνει. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ένωσης των δύο Γερμανιών μετά την κρίση του ψυχρού πολέμου.
- Ποια είναι η θέση σας αναφορικά με την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, με αφορμή και με την πρόσφατη απρέπεια του Βρετανού Πρωθυπουργού Ρίσι Σούνακ σε βάρος του Έλληνα ομολόγου του Κυριάκου Μητσοτάκη;
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα πρέπει να γυρίσουν στην πατρίδα τους. Είναι δυστυχώς στη δική τους βούληση. Εμείς ωστόσο δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να συνεχίζουμε να ασκούμε συνεχή πίεση. Ο κος Μητσοτάκης έχει χειριστεί το ζήτημα εξαιρετικά. Τη στάση Σούνακ όμως δεν πρέπει να την ερμηνεύσουμε μέσα από πρόσωπα και ιδεολογίες. Δηλαδή αν ο κος Μητσοτάκης το χειρίζεται σωστά ή όχι ή αν οι θέσεις της Νέας Δημοκρατίας στο εν λόγω ζήτημα έχουν περισσότερα ή λιγότερα ερείσματα και αν η αντιπολίτευση θα επιχειρούσε κάτι άλλο. Δεν είναι προσωπικό το ζήτημα. Θα το έκανε αυτό ο κος Σούνακ στην Ιταλία, το Ισραήλ ή την Ολλανδία; Δεν είμαι σίγουρος. Το πρόβλημα συνεπώς είναι πόσο σεβασμό αποπνέει η χώρα μας στο εξωτερικό. Και το έλλειμμα αυτό του σεβασμού για την Ελλάδα στο εξωτερικό, πρωτίστως απορρέει από τους ίδιους τους πολίτες της χώρας μας στο εσωτερικό (φοροδιαφυγή, διαφθορά, νεποτισμός, γραφειοκρατία). Για να μας σεβαστούν οι ξένοι πρέπει πρώτα να μας σεβαστούμε εμείς.
- Πόσο ισχυρό είναι σήμερα στο εξωτερικό το «brand name» Ελλάδα και με ποιους τρόπους μπορεί να ισχυροποιηθεί περαιτέρω;
Υπάρχουν δύο ειδών φήμες για την Ελλάδα στο εξωτερικό που η μια αντιστρατεύεται την άλλη. Και αυτό το χαρακτηριστικό είναι ακόμα ένα συναρπαστικό κομμάτι του ελληνικού παράδοξου. Η μια φήμη αφορά την αρχαία Ελλάδα ως τόπο καινοτομίας, σοφίας, ηρωισμού και κάλλους. Το άλλο μέρος της φήμης σχετίζεται με τη σύγχρονη Ελλάδα η οποία συνδέεται στη ψυχή των ξένων με τις καλές διακοπές, τη φιλοξενία, τον όμορφο καιρό, αλλά και τη διαφθορά, την καλοπέραση και το χάσιμο του χρόνου.
Για να μπορεί να υφίσταται μια ενιαία και αδιάσπαστη εικόνα χωρίς αντιφάσεις και κενά η οποία να μπορεί να εμπνέει εμπιστοσύνη και αξιοπιστία στον κόσμο, χρειάζεται πέρα και από τον ορίζοντα της διπλωματίας να δημιουργήσουμε πρωτίστως μια νέα κουλτούρα, ένα νέο ανθρωπότυπο. Πρώτα φτιάχνεις εικόνα εαυτού και μετά τη βγάζεις έξω. Αλλιώς κινδυνεύεις αυτό που οι ψυχίατροι ονομάζουν «σχιζοειδία». Αυτή η ανασύνθεση του παλιού με το νέο μπορεί να γίνει μόνο μέσω του επίσημου Υπουργείου Άμυνας της χώρας.
Παράλληλα, χρειάζεται πλήρης αναμόρφωση του ελληνικού σχολείου. Αν υπήρχε ηγέτης με όραμα και γνώση του ελληνικού προβλήματος, αντί για τους συνταξιούχους και τα καλάθια της νοικοκυράς και του Πάσχα, θα ξεκινούσε από την πρώτη ημέρα που θα καθόταν στο πρωθυπουργικό του γραφείο λαμβάνοντας γενναίες αποφάσεις στη παιδεία. Μόνο μέσα από την αναμόρφωση του ελληνικού σχολείου θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά της κουλτούρας μας που είναι ο ετεροπροσδιορισμός από την ομάδα, η παθητικότητα, η έλλειψη προνοητικότητας, η μεταφορά των ευθυνών σε τρίτους, η μετάθεση των πραγμάτων στο αύριο δηλαδή στο ποτέ -με πρόσχημα το «έχει ο Θεός», αλλά χωρίς να μας λέγεται το πως- ο φθόνος, το άκρατο συναίσθημα που συχνά μας καταπνίγει κ.ο.κ. Αντ’ αυτού εμείς ξεκινάμε να χτίζουμε σπίτια από τα κεραμίδια. Όμως είμαι πεπεισμένος. Με την ανάσταση της ελληνικής παιδείας, κανείς δεν θα μπορεί πια να σταματήσει ποτέ ξανά την ακμή του γένους. Όταν ορθοτομήσουμε αυτά τα ζητήματα, αμέσως μετά και κατά τρόπο αυτόματο, θα φτιάξει και η οικονομία της χώρας, θα εκλείψει η διαφθορά και θα φτάσουμε στο σημείο να αγαπάμε να πληρώνουμε το κράτος μας. 
Ποιος είναι ο Πέτρος Καψάσκης
*Πέτρος Δ. Καψάσκης
Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ε.Ι.Π.Δ.
O Πέτρος Δ. Καψάσκης είναι ο Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας. Ο κ. Καψάσκης γεννήθηκε στην Αθήνα, αλλά κατάγεται απο τη Ζάκυνθο όπου η οικογένεια του εγκαταστάθηκε στο νησί περί τα 1534.
Φοίτησε στο ιταλικό γυμνάσιο της Ρώμης «Βιτόριο Αλφιέρι» και συνέχισε το λύκειο στο διεθνούς φήμης ιταλικό Ινστιτούτο «Μαρία Μοντεσσόρι» της Ρώμης. Κατόπιν, εισήχθη στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όπου και σπούδασε Πολιτική Επιστήμη και Ιστορία, ενώ παράλληλα πραγματοποίησε την πρακτική του στο Υπουργείο Εξωτερικών και τη Διπλωματική Ακαδημία.
Εν συνεχεία, αφού ολοκλήρωσε τη στρατιωτική του θητεία μετεκπαιδεύτηκε στο Λονδίνο, στο Τμήμα της Γεωπολιτικής και Ασφάλειας του «Royal Holloway University of London» και ολοκλήρωσε την ίδια περίοδο την πρακτική του στο εμπορικό τμήμα της Ελληνικής Πρεσβείας στο Λονδίνο. Πραγματοποίησε την πρακτική του άσκηση στο Ευρωκοινοβούλιο, στο τμήμα DGCOM (department of Art). Σήμερα βρίσκεται στην Αθήνα όπου συνεχίζει με το διδακτορικό του στην Πολιτιστική Διπλωματία και την Εξωτερική Πολιτική.
Τον Φεβρουάριο του 2017 ίδρυσε το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας με έδρα την Αθήνα. Τον Δεκέμβριο του 2018 ίδρυσε τον θεσμό των Soft Power Awards που παρουσιάστηκε στην Παλαιά Βουλή των Ελλήνων. Συμμετείχε με δικό του πόνημα στον συλλογικό τόμο για την Πολιτιστική Διπλωματία που εκδόθηκε το 2020 από τις εκδόσεις Σάκκουλα με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Κρίσπη. Ομιλεί Ιταλικά, Αγγλικά και Γαλλικά και έχει εργαστεί ως μεταφραστής, αρθρογράφος, σύμβουλος και επιστημονικός συνεργάτης σε εταιρείες, πολιτιστικούς οργανισμούς και ερευνητικά ινστιτούτα.
